Wideo
05:12

Kto wiedział? 17 IX 1939

Czy nasze władze wiedziały w 1939 r. o wrogich zamiarach Związku Sowieckiego wobec Polski? Na to pytanie odpowiada dr Jan Wiśniewski, przypominając, że co prawda do polskiej centrali wywiadu dochodziły szczątkowe informacje o wyraźnym zwrocie w stosunkach niemiecko-rosyjskich w 1939 r., ale nie były one brane poważnie. Podpisanie 23 sierpnia 1939 roku układu Ribbentrop-Mołotow stanowiło dla wywiadu zaskoczenie, w dodatku Polacy nie znali tajnych ustaleń dotyczących podziału stref wpływu między naszymi sąsiadami. Informację tą posiadali zachodni przywódcy, Francuzi a także najprawdopodobniej Brytyjczycy znali niemal natychmiast pełną treść porozumienia, lecz nie przekazali stronie polskiej wiadomości na ten temat.

04:37

odc. 289 Kurierzy tatrzańscy

O niebezpiecznej misji i losach kurierów tatrzańskich w czasie II wojny światowej opowiada dr Andrzej Smoliński. Najbardziej uczęszczana trasa kurierska wiodła z Polski do Budapesztu, przenoszono meldunki, pieniądze, broń ale także przeprowadzano lotników w drodze do Londynu czy odwrotnie kierownictwo Polski Podziemnej do kraju. . "Królem kurierów tatrzańskich" był Józef Krzeptowski z Zakopanego, który trasę Zakopane - Budapeszt pokonał 48 razy.

04:41

odc. 288 Abbeville

Celem wojny obronnej we wrześniu 1939 nie było odparcie Niemców, ale związanie ich dywizji i utrzymanie oporu aż do momentu, gdy Francja i Wielka Brytania czynnie przystąpią do wojny – mówi dr Andrzej Smoliński – ale w Abbeville, gdzie 12 września spotkali się przedstawiciele Najwyższej Rady Wojennej Wielkiej Brytanii i Francji nasi sojusznicy odmówili gwarantowanej uprzednio pomocy, pomimo tego, że mieli miażdżącą przewagę na froncie zachodnim. To pozwoliło Stalinowi uderzyć od wschodu i dokonać wspólnego z Niemcami czwartego rozbioru Polski.

04:51

odc. 287 Kanał przerzutowy – Węgry

W wyniku ataku najpierw wojsk niemieckich a później sowieckich we wrześniu 1939 rozpoczęła się masowa ewakuacja ludności cywilnej i wojska w kierunku Węgier. W obliczu tych wydarzeń, już 21 września 1939 roku rząd węgierski utworzył Biuro Uchodźców przy IX departamencie węgierskiego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. O tej ewakuacji i dalszych losach Polaków opowiada dr Andrzej Smoliński. Uciekinierzy spotykali się z nieukrywaną sympatią społeczeństwa ale także ze zorganizowaną pomocą państwa węgierskiego, które nieformalnie pomagało również w organizacji dalszych przerzutów do krajów walczących z hitlerowcami.

04:59

odc. 286 John Adams

O Johnie Adamsie - jednym z 5 członków przygotowujących projekt Deklaracji Niepodległości i drugim w historii Prezydencie Stanów Zjednoczonych – opowiada dr Andrzej Smoliński. Do zasług jego prezydentury można m. in. zaliczyć: utworzenie Departament Marynarki Wojennej, zbudowanie kilku okrętów wojennych oraz utworzenie słynnego korpusu Piechoty Morskiej. Adams podpisał również akty prawne przeciwko cudzoziemcom wzmacniające pozycje kraju i dążył do pokojowego rozwiązania konfliktu z Francją. Był pierwszym prezydentem, który zamieszkał w Białym Domu i pierwszym, którego syn również dzierżył ten urząd.

04:47

odc. 285 Przyczyny upadku Rzeczypospolitej

Przyczyn upadku Rzeczpospolitej szukać należy nie tylko w wieku XVIII, ale znacznie wcześniej – mówi dr Jan Wiśniewski. Trzeba przyznać, że w ciągu stuleci upadkowi ulegała kultura polityczna szlachty. Doniosłą rolę odgrywały przemiany gospodarcze, a przede wszystkim kryzys ekonomiczny spowodowany m.in. licznymi wojnami XVII w. Zubożała szlachta szukała możliwości zarobkowania na dworach magnatów i stawała się ich klientami. Upadek gospodarczy wpłynął także na obniżenie dochodów państwa. Brakowało funduszy na rozwój armii, a nieopłacane wojsko zawiązywało konfederacje, które pogłębiały kryzys wewnętrzny państwa.

05:08

odc. 284 Powstanie uniwersytetów

O historii powstawania uniwersytetów – jako formalnych ośrodków nauczania – opowiada dr Jan Wiśniewski cytując Leo Moulina: „Wszystkie cywilizacje mają swoją literaturę i swoje katedry, swoich świętych i swoje ewangelie. Lecz tylko jedna, europejska kultura średniowiecza stworzyła uniwersytety, od Bolonii po Kraków, od Paryża po Toledo, od Oksfordu po Uppsalę”. Przypomina, że za najstarsze i za najznamienitsze uważane były uniwersytety w Paryżu i Bolonii, a powstanie uniwersytetu w danym państwie stanowiło wyraz jego nobilitacji. Na wzór uniwersytetu paryskiego zorganizowano pierwszy w Europie Środkowej uniwersytet, który powstał 1348 w Pradze, a również jedną z najstarszych uczelni w Europie jest pierwszy w Polsce uniwersytet, Uniwersytet Jagielloński, założony przez Kazimierza III Wielkiego w 1364 roku.

04:43

odc. 283 Ratowanie zabytków

O ratowaniu zabytków kultury polskiej po rozpoczęciu II wojny światowej na przykładzie ołtarza Wita Stwosza i arrasów mówi dr Andrzej Smoliński. Przypomina, że pierwsze projekty ratowania ołtarza przygotował dr Karol Estreicher jr już wiosną 1939 roku proponując wywiezienie zabytku do USA. O arrasach przypomina, że te dzieła sztuki wędrowały 10 miesięcy i 22 dni. Przemierzyły dziewięć państw, cztery morza, dwie śródziemnomorskie wyspy i Atlantyk a ich odyseja zakończyła się w Kanadzie.

04:12

odc. 282 Stanisław Marusarz

Historię bogatego życia skoczka narciarskiego, czterokrotnego olimpijczyka, wicemistrza świata w skokach narciarskich. ale także podporucznika Armii Krajowej i kuriera tatrzańskiego – Stanisława Marusarza – przypomina dr Andrzej Smoliński. Opowiada o pracy kurierskiej i o słynnej ucieczce z więzienia Montelupich w Krakowie. Przypomina, że w 1966 roku Marusarz został zaproszony jako gość honorowy na konkurs Czterech Skoczni.. Miał wówczas 53 lata, kiedy to Garmisch-Partenkirchen, ubrany w garnitur, założył narty i skoczył na odległość 60 kilku metrów. Zmarł 29 października 1993 roku.

o programie